Сэлэнгэ аймгийн гадаргын болон хаягдал ус, агаарын чанарын 2023 оны 08 дугаар сарын тойм

1.Гадаргын усны чанар

Сэлэнгэ аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь гадаргын усны хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 2023 оны 08 дугаар сард Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Туул, Бургалтай, Зэлтэр, Бугант, Буурь, Хиагт, Наушка голуудын хяналт-шинжилгээний цэгээс нийт 19 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлтийг тодорхойллоо.

Сэлэнгэ мөрөн, Сэлэнгэ голын Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс 2 удаа, Зүүнбүрэн, Наушка хяналт-шинжилгээний цэгээс цэгээс тус бүр1 удаа нийт 4 усны сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 183.7-246.0 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, Сэлэнгэ-12 дугаар зөрлөг цэгээс авсан сорьцны биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 3.2 мгО/л буюу ХА-аас 1.06 дахин, Сэлэнгэ-Наушка цэгээс авсан усны сорьцон дахь перманганатын исэлдэх чанар 10.3 мгО/л буюу MNS4586:98 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж ХА-(цаашид ХА гэх)-аас 1.03 дахин давсан байна.

Орхон гол, Орхон голын Шаамар, Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 2 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 167.9-172.6 мг/л-т хэлбэлзэж, хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, ХА-аас  Орхон-Шаамар хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцны биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 3.2 мгО/л буюу ХА-аас 1.06 дахин, перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 10.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.03 дахин, Орхон-Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний цэгээс авсан сорьцны биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 3.3 мгО/л буюу ХА-аас 1.1 дахин давсан байна.

Хараа гол, Хараа голын Мандал сумын Хараа-Зүүнхараа хяналт-шинжилгээний гүүрний дээд ба доод, Баянгол сумын Хараа-Баруунхараа хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 122.4-170.8 мг/л-т хэлбэлзэж,  Хараа-Зүүнхараа дээд цэгээс авсан усны сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 15.0 мгО/л буюу ХА-аас 1.50 дахин, аммонийн азотын /NН₃/-ын агууламж 0.52 мгN/л буюу ХА-аас 1.06 дахин,  Хараа-Зүүнхараа доод цэгээс авсан усны сорьцонд перманганатын исэлдэх чанар /ПИЧ/-ын агууламж 15.8 мгО/л буюу ХА-аас 1.58 дахин, аммонийн азотын /NН₃/-ын агууламж 0.63 мгN/л буюу ХА-аас 1.26 дахин тус тус  давсан байна.

Ерөө гол, Ерөө голын Бугант, Ерөө, Дулаанхаан хяналт-шинжилгээний 3 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 57.1-74.8 мг/л-т хэлбэлзэж ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бургалтай гол, Бургалтай голын Бургалтай хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 204.9 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Зэлтэр гол, Зэлтэр голын Зэлтэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 133.7 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Хүдэр гол, Хүдэр голын Хүдэр хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 64.6 мг/л,  ХА-аас давсан үзүүлэлт байхгүй байна.

Бугант гол, Бугант голын Бугант хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 85.9 мг/л,  Бугант-Бугант хяналт шинжилгээний цэгээс авсан сорьцны усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 1.75 мгN/л буюу ХА-аас 3.50 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.044 мгN/л буюу ХА-аас 2.20 дахин,  эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.196 мгР/л буюу ХА-аас 1.96 дахин давж бага зэргийн бохирдол голын гольдролын дагуу үүссэн байна.

Буурь гол, Буурь голын Сүхбаатар хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 478.3 мг/л, перманганатын исэлдэх чанар 11.9 мгО/л буюу ХА-аас 1.19 дахин, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.79 мгN/л буюу ХА-аас 1.58 дахин, биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 7.7 мгО/л буюу ХА-аас 2.56 дахин  тус тус давж голын дагуу бохирдолтой байлаа.

Туул гол Туул голын Орхонтуул хяналт шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 285.1мг/л, аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 0.58 мгN/л буюу ХА-аас 1.16 дахин давсан байна.

Хиагт гол, Хиагт голын Алтанбулаг хяналт-шинжилгээний 1 цэгээс усны сорьц авч химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт их, 727.1 мг/л, усан дахь аммонийн азот /NH­₄/-ын агууламж 4.54 мгN/л буюу ХА-аас 9.08 дахин, нитритийн азотын /NО₂/-ын агууламж 0.482 мгN/л буюу ХА-аас 24.1 дахин, эрдэс фосфор /Р_эрд/-ын агууламж 0.482 мгР/л буюу ХА-аас 4.82 дахин,  биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч 10.7 мгО/л буюу ХА-аас 3.6 дахин давж маш их бохирдолтой байлаа.

Ус бохирдуулах бодисын агууламж

Хүснэгт 1

2.Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

2023 оны 08 дугаар сарын 10-нд Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумын “Сэлэнгэ Цэнгэг Ус” ОНӨААТҮГ-ын харьяа  хаягдал ус цэвэрлэх байгууламжийн мотор эвдэрсэн тул орох, гарах цэгээс дээж аваагүй.

Дүгнэлт: Эхний 8 сарын байдлаар Зэлтэр, Бургалтай гол маш цэвэр, Сэлэнгэ мөрөн, Орхон, Хараа, Ерөө, Бугант, Хүдэр, Туул гол цэвэр Буурь гол бага бохирдолтой, Хиагт маш бохир байлаа.

3.Агаарын шинжилгээ:

Сүхбаатар суманд агаарын бохирдол стандарт хэмжээнээс хэтрээгүй бөгөөд нийт 46 удаагийн ажиглалт хийсэн байна. Агаарын чанарын 1-р харуулын 08-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их нь 0.006 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.016 мг/м³, хамгийн их нь 0.032 мг/м³, MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас РМ10, РМ2.5 тоосонцор давсан үзүүлэлт байхгүй бөгөөд агаар болон хөрсөн дээрхи цацрагийн түвшин фон түвшнээс даваагүй байна.

Мандал сумын агаарын чанарын 2-р харуулын 08-р сарын ажиглалтын дүнгээс үзэхэд агаар дахь хүхэрлэг хийн дундаж агууламж 0.003 мг/м³, хамгийн их нь 0.009 мг/м³, азотын давхар ислийн дундаж агууламж 0.011 мг/м³, хамгийн их нь 0.019 мг/м³, MNS 4585:2016 стандарт дахь хүлцэх агууламжаас РМ10, РМ2.5 тоосонцор давсан үзүүлэлт байхгүй байлаа.

Мэдээ бичсэн: БОШЛ-ын ерөнхий инженер М.Өнөржаргал